اگر خانواده‏ ای دارای یک فرد مصرف‏ کننده‏ مواد باشد، فرزندان و همسر فرد افرادی هستند که به طور مستقیم از بیماری او متأثر می ‏شوند، بنابراین علاوه بر افراد مصرف‏ کننده مواد، طیف گسترده ‏تری از افراد جامعه نیز درگیر این مساله هستند.  

وجود فرد مصرف‏ کننده‏ مواد در یک خانواده سبب می ‏شود دیگر اعضای آن خانواده نیز به طور بالقوه یا بالفعل درگیر مشکلات روحی، روانی، احساسی و اقتصادی شوند و قسمت بزرگی از نیروی خانواده صرف حل مشکل این فرد می ‏شود؛ اما به علت نبود آگاهی خانواده‏ ها و ناشناخته بودن بیماری اعتیاد، در بیشتر موارد این نیروها به هدر رفته و فرد مصرف‏ کننده‏ مواد پس از مدتی دوباره لغزش کرده و مصرف خود را شروع می ‏کند. این در حالی است که ترک ‏های متمادی و مصرف‏ های مجدد، اعتماد به نفس، امنیت، آرامش، محبت و دیگر شاخص های لازم برای وجود یک خانواده سالم را تحت تأثیر قرار می‏ دهد و خانواده ‏ها باید بدانند که برای حل این مشکل چه کنند و در مواجهه با فرد مصرف ‏کننده‏ مواد چه گفتار و رفتاری داشته باشند.  

در آموزش خانواده‏ ها برای پیشگیری از مصرف مواد، لازم است به این موارد توجه کنیم:

·         نداشتن برخوردهای رایج نامطلوب با فرد مصرف‏ کننده‏ مواد

·         درک خانواده از تغییرات خلقی و عاطفی فرد مصرف ‏کننده‏ مواد

·         تلاش نکردن برای متقاعد کردن اجباری به عدم مصرف مواد

·         مسوولیت‏ خواهی واقع‏ بینانه از فرد بیمار در خانواده

·         مراقبت از فرد مصرف ‏کننده‏ مواد در زمینه های مختلف

·         حل مشکل به صورت جمعی و ایجاد فضای بیان احساسات میان اعضای خانواده

·         تغییر نگرش نسبت به طرز برخورد با فرد مصرف ‏کننده‏ مواد

·         تغییر نگرش نسبت به مواد، بیماری اعتیاد و روش‏ های درمانی آن

·         تغییر این نگرش که: «اعتیاد یک بیماری خانوادگی است.»

·         تلاش برای رفع انگ و اینکه اعتیاد بیماری قابل درمان اما مزمن است؛ افراد خانواده باید بپذیرند که فرد مصرف ‏کننده‏ مواد در منزل دارند و از قضاوت همسایه، فامیل و آشنایان و مواجهه‏ با آنها نترسند و خانواده‏ خود را با خانواده‏ دیگران مقایسه نکنند.

·         ایجاد دسترسی به خدمات درمانی و مراکز ترک اعتیاد

·         دسترسی به سیستم‏ های حمایتی مانند سیستم‏های حمایتی_عاطفی، اجرایی، مالی و بهداشتی

·         درمان: برای رسیدن به بهبود، لازم است اعضای خانواده ابتدا شرایط و موقعیت خود را بپذیرند و پس از پذیرش رفتارهای نابهنجار وابسته به مصرف مواد، متوجه می شوند که زندگی آشفته‏ موجود، ناشی از تلاش برای تحت کنترل در آوردن یک شرایط غیرقابل کنترل است.

·         اعضای خانواده باید بتوانند تصور نادرست خود را در مورد توانایی اداره‏ چنین زندگی آشفته‏ ای رها کنند؛ به تدریج رفتارهای اجباری را شناخته و به پرورش و گسترش استقلال و اعتماد به نفس بین خود بپردازند و احساس توانمندی و ارزشمند بودن را در خود تقویت کنند.

چگونگی مراقبت از خود:

این حقیقت را بپذیریم که افراد مصرف ‏کننده‏ مواد از یک بیماری رنج می ‏برند که نمی‏ توانند آن را به تنهایی درمان کنند. پس:

·         از سرزنش، اوقات تلخی و بحث کردن خودداری کنیم.

·         خود را از بحران ‏ها دور نگه داریم.

·         چنانچه بحرانی در خانواده ایجاد شد، سعی کنیم یا سکوت کنیم یا از جمله های همدلانه مانند «شاید حق با تو باشد» استفاده کنیم.

·         برای نیازهای خانواده ارزش قایل شویم.

·         ناامیدی و لغزش‏ ها را رها کرده و پیش برویم؛ طی کردن این مسیر همیشه آسان نیست، اما می‏ تواند مملو از موهبت‏ هایی در زندگی شما و هر کس که دوستش دارید، باشد.

·         یکی از بهترین راه ‏های پیشگیری برای خانواده‏ های دارای فرد مصرف‏ کننده‏ مواد، برنامه ‏های آموزشی مهارت‏ های زندگی و فرزندپروری است.

مسوولیت اعضای خانواده در برابر کودکان

·         شناخت نقاط قوت و ضعف شخصی و پیدا کردن خود واقعی‏ شان

·         شکوفا کردن ارزش‏ های درونی و بها دادن به آنها

·         بالا بردن سطح توانایی‏ ها در راستای کم ‏رنگ کردن ضعف‏ ها

·         شناخت از خود، رهایی از احساس قربانی بودن و پیدایش حق انتخاب

·         ایجاد این بینش در فرزندان که «مشکل مصرف مواد در والدین، مشکل اصلی ما نیست»

·         یافتن استعدادهای درونی و بها دادن به آنها

·         بالا بردن اعتماد به نفس از طریق بیان احساسات در لحظه‏ های درد، رنج و شادی

·         تغییر اساسی در فکر، احساسات و عواطف در رابطه‏ با خود و دیگران

خانواده ها می توانند برای دریافت خدمات روان شناختی رایگان، از ساعت 8 تا 14 تمام روزهای هفته غیر از تعطیلات رسمی به مراکز خدمات جامع سلامت استان مراجعه کنند.

«مریم مجد»، کارشناس سلامت روان گروه سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز